Dünyada en fazla yağlı tohumlar üretimi arasında soya tohumu gelmektedir. Soya tohumu %18 gibi düşük bir yağ oranına sahip olmasına rağmen üretiminin fazla olması nedeniyle dünya yağ ihtiyacının karşılanmasında önemli bir pazar payı vardır. Çizelge 3.1 incelendiğinde 2004/2005 yıllarında dünyada soya tohumu üretimi en fazla üretim yapan ülkeler ABD ve Brezilya’dır. Dünya toplam soya üretimi 2000/2001 yılında 175.878 milyon ton iken 2004/2005 yılında 214.320 milyon tona yükselmiştir.
Dünya Soya Üretimi (1000 Ton)
Yıllar 2000/2001 2001/2002 2002/2003 2003/2004 2004/2005
Üretim
ABD 75 055 78 672 75 010 66 778 85 484
Brezilya 39 500 43 500 52 000 50 500 51 000
Arjantin 27 800 30 000 35 500 33 000 39 000
Çin 15 400 15 410 16 510 15 394 18 000
Hindistan 5 250 5 400 4 000 6 800 5 500
Diğerleri 3 088 3 156 3 436 3 915 4 388
Paraguay 3 502 3 547 4 500 3 911 3 800
Kanada 2 703 1 635 2 336 2 263 3 050
Bolivya 1 030 1 240 1 650 1 850 2 030
Endonezya 1 020 870 780 820 825
EU-25 1 188 1 309 888 633 793
Rusya 342 350 423 393 450
Dünya Toplamı 175 878 185 089 197 033 186 257 214 320
Dünya Soya Tohumu İhracatı ve İthalatı
Dünya soya tohumu ihracatında en önemli ülkeler ABD, Brezilya, Arjantin’dir. Dünya soya çekirdeği ithalatında ise en önemli ülkeler Çin ve AB-25 ülkeleridir. AB ülkeleri soya tohumu ve ihracatı açısından diğer ülkelere göre farklı bir özellik arz etmektedir. Topluluk ithal ettiği soya fasulyesini, kendi sanayisinde işleyerek hem bitkisel yağ ihtiyacını hem de insan ve hayvan gıdasında protein kaynağı olan soya küspesi ihtiyacını daha ucuza karşılamaktadır. Elde edilen ihtiyaç fazlası soya yağını da ihraç etmektedir. Böylece AB büyük bir katma değer girdisi sağlamakta, önemli bir yağlı tohum ithalatçısı iken bitkisel yağ ihracatçısı özelliği kazanmaktadır (Sever, 1994). Çizelge 3.2 incelendiğinde soya tohumu dünya toplamı ihracatında incelenen beş yıllık dönemde soya tohumu ihracatı %22,71 artışla 45.457 milyon tondan 55.782 milyon tona çıkmıştır. Soya tohumu ithalatında 2003/2004 yıllarında Çin önde gelmektedir. Soya tohumu dünya toplamı ithalatı ise incelenen 5 yıllık dönemde %19,29 artış göstermiş, 45.996 milyon tondan 54.424 milyon tona çıkmıştır.
Yağlı Tohumlar Üretimi Kolza Tohumu
Türkiye’ye 1960 yıllarında getirilmiş olan kolza özellikle Trakya yöresinde yaygın olarak yetiştirilmeye başlanmış, ancak 1979 yılında kolza yağındaki insan sağlığına zararlı olan erusik asit ve küspesinde de hayvan sağlığına zararlı olan toksik etkili glukosinalat oranlarının yüksek olması nedeniyle yasaklanmıştır. Kolza tohumlarında %40-45 oranındaki yağı, daha çok sıvı halde gıda sanayinde değerlendirilmektedir. Eski kalitesiz kolza yağında bulunan erusik asidin margarinde kristalleşmeyi ters yönde etkilemesi nedeniyle margarin sanayinin başlangıçta duymadıkları ilgi erusik asitsiz çeşitlerin geliştirilmesiyle tamamıyla kalkmış, kolza yağı margarin sanayinde de geniş ölçüde üretici ülkelerde tüketilmeye başlanmıştır. Özellikle yağının kalitesinin de iyileştirilmesi ile yağlı tohumlu bitkiler arasında soya’dan sonra dünya da 2. sırayı alan kolzanın her yıl ekiliş ve üretiminde artışlar görülmektedir. Başta Çin, Hindistan, Kanada ve Avrupa Ülkeleri’nden Fransa, Almanya, İngiltere ve Polonya’nın üretime katkılar ile bu artışlar gözlenmektedir.
Dünyada Kolza Üretimi (1000 Ton)
Yıllar 2000/2001 2001/2002 2002/2003 2003/2004 2004/2005
Üretim
AB-25 4 252 4 302 4 353 4 339 5 424
Çin 4 175 4 180 3 538 4 339 4 566
Hindistan 1 463 1 555 1 385 2 197 2 321
Kanada 1 260 946 910 1 395 1 287
Japonya 885 853 883 905 920
Meksika 341 330 309 407 341
ABD 292 265 226 275 332
Diğerleri 294 182 245 205 266
Pakistan 189 194 215 216 217
Avusturalya 147 158 162 167 172
Rusya 35 37 35 45 40
Dünya 13 333 13 062 12 261 14 151 15 886
İndeks 100 97,96 91,95 106,14 119,15
Dünyada Kolza Tohumu Ticareti Dünya kolza ihracatında birinci sırayı alan ülke Kanada’dır. İthalatında ise Japonya ve Çin önde gelmektedir.
Yağlı Tohumlar Üretimi Palm Tohumu
Palm yağı, Elaeis Guineensis olarak bilinen, Malezya, Batı ve Orta Afrika ile Endonezya’da ekimi yaygın olarak yapılan yağlı meyvenin pulp kısmından (yağ oranı yüzde 50) elde edilen bir yağdır. Meyvenin çekirdeğinden elde edilen ve laurik asit (yüzde 40-52) içeriği yüksek olan yağ ise palm tohumu olarak bilinmektedir. Palm meyvesi özellikle hasat ve işleme sırasında kuvvetli enzimatik hidroliz reaksiyonlarına maruz kaldığı için bazı durumlarda palm yağının serbest yağ asidi içeriği yüzde 50’ye kadar yükselebilmektedir. İyi kaliteli meyvelerden elde edilen palm yağının bile serbest yağ asidi içeriği diğer bitkisel kaynaklı yağlardan daha yüksektir.
Dünya Palm Tohumu Üretimi (Bin Ton)
Yıllar 2000/2001 2001/2002 2002/2003 2003/2004 2004/2005
Üretim
Malezya 11 937 11 858 13 180 13 420 15 200
Endonezya 8 300 9 200 9 800 10 600 11 600
Diğerleri 2 188 2 319 2 354 2 522 2 472
Nijerya 730 760 770 780 790
Tayland 580 780 640 840 760
Kolombiya 560 518 540 614 653
Dünya Toplamı 24 295 25 435 27 284 28 776 31 575
Çizelge 3.5’de görüldüğü gibi palm üretimi dünya toplamı, 2000/2001 yıllarında 24.295 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. 2004/2005 yıllarında 31.575 milyon tona artmıştır. 2004/2005 yıllarında Malezya, Endonezya dünyada en fazla palm tohumu üreten ülkedir.
Dünya Palm Tohumu Ticareti incelendiğinde 2003/2004 yıllarında dünya palm tohumu ihracatında önde gelen ülkeler Endonezya, Malezya, Tayland olmuştur. Dünya palm tohumu ihracatı, 2000/2001 yıllarında dünya toplamı 1.220 milyon ton (%20,08)’den, 2002/2003 yıllarında (1.448) milyon tona, %42,52 ‘ye yükselmiştir. 2003/2004 yıllarında %55,12’lik bir artışla 1.576 milyon tona yükselmiştir. Dünya palm tohumu ithalatı da 2000/2001 yıllarında 1.103 milyon ton (%17,59) 2002/2003 yılında 1.449 milyon tona (%52,95) yükselmiştir. 2003//2004 yıllarında ise %54,05’lik bir artışla 1.445 milyon tona yükselmiştir. Dünya palm tohumu ihracatında Malezya ve Endonezya önde gelmektedir. İthalatında ise EU-25 önde gelmektedir.
Yağlı Tohumlar Üretimi Pamuk Tohumu
Pamuk tohumlarından lif elde edilen bir bitki olması ve üretiminde asıl amacın lif üretimi ve lif verimi olması ile birlikte, ortalama lif randımanının %35-40 olması nedeniyle birim alandan elde edilen kütlünün %60’ı çiğittir. Çırçırlama sonrasında lifleri alınan tohumlarda (çiğit) %17-24 oranında yağ bulunmaktadır. Pamuk tohumu Türkiye için pamuğu önemli miktarda yağ elde edilen bir bitki konumuna getirmiştir. Çizelge 3.7 incelendiğinde dünya pamuk tohumu üretimi 2000/2001 yıllarında dünya toplamı 3,541 milyon tondur. 2004/2005 yıllarında ise 4.742 milyon tona yükselmiştir. 2004/2005 yıllarında dünya pamuk üretiminde birinci sırayı Çin almaktadır. Türkiye son yıllarda üretimini azda olsa arttırmıştır. 2004/2005 yıllarında Türkiye’nin dünya toplam pamuk tohumu üretimi 228 bin tondur.
Dünya Pamuk Tohumu Üretimi (Bin Ton)
Yıllar 2000/2001 2001/2002 2002/2003 2003/2004 2004/2005
Üretim
Çin 900 1 116 1 010 1 024 1 284
Hindistan 530 550 488 619 822
Diğerleri 600 642 605 656 762
Pakistan 305 308 289 281 421
ABD 384 398 329 396 406
Brezilya 208 172 204 298 301
Özbekistan 210 228 210 203 277
Türkiye 194 208 218 220 228
EU-25 82 92 72 72 86
Meksika 78 70 55 59 80
Avustralya 50 75 50 39 75
Dünya Toplamı 3 541 3 859 3 530 3 867 4 742
Dünya Pamuk Tohumu Ticareti
2004/2005 yıllarında dünya pamuk çekirdeğinde en önemli ihracatçı ülkeler ABD, Avustralya’ dır. Pamuk tohumu ihracatı dünya toplamında 2000/2001 yıllarında 1.293 milyon ton iken, 2004/2005 yılında 1.054 milyon tona düşmüştür. Pamuk çekirdeği ithalatında AB-25 önde gelmektedir. 2000/2001 yıllarında dünya pamuk tohumu ithalatı toplamı 1,258 milyon ton iken, 2004/2005 yıllarında 839 bin tona düşmüştür.
Yağlı Tohumlar Üretimi Ayçiçeği Tohumu
Ayçiçeği tohumu üretimi dünya toplamı 2000/2001 yılları arasında 23,182 milyon ton iken 2004/2005 yıllarında 25,771 milyon tona yükselmiştir. Ayçiçeği Türkiye’nin hemen her bölgesinde yetiştirilebilen ve tanelerinde yüksek oranda kaliteli yağ bulunduran, ekim alanı, üretimi ve yağ üretimi bakımından ilk sırada yer alan önemli bir yağ bitkisidir. Bu nedenle ayçiçeği üretiminin artırılması gerekmektedir. Üretim artışı ekim alanı veya birim alan verimi artışıyla gerçekleştirilebilir. Türkiye’de yağlı tohumlu bitkiler arasında yağ üretimi bakımından (%73) ilk sırayı alan ayçiçeği, ağırlıklı olarak Trakya bölgesinde üretilmekte olup, bununda %30,8’ni tek başına Tekirdağ ili karşılamaktadır. Edirne % 20,1 ve Kırklareli % 11,2 ile diğer önemli ayçiçeği üretimi yapan illerdir.