Genel özellikleri
Aşk merdiveni birkaç farklı türün ortak adıdır. Süs bitkisi sektöründe en çok kullanılanı düz yapraklı Nephrolepsis Exaltata türü ve bunun kavisli yapraklısı Nephrolepis exaltata ‘Bostoniensis’ kültivarıdır (yukardaki resim). Ayrıca uzun yaprağı oluşturan küçük yaprakçıklarının dalgalı, kıvırcık gibi olan kültivarları da türetilmiş. Belirli bir anavatanı yok. Tropikal kuşak tümüyle Nephrolepis exaltata’nın yaşam alanıdır. Genellikle ormanlarda ve bataklıklarda bulunurlar.
Diğer yaygın tür Nephrolepis obliterata Avustralya kökenlidir. Susuzluğa ve güneşe N. exaltata türünden daha fazla dayanıklıdır. Akdeniz bölgemizde bahçelerde tam güneşli yerlerde bile sıkıntısız gelişir. Yetiştirilmesi daha kolay olduğu halde Nephrolepsis Exaltata kadar tanınmaz. Çünkü görselliği pek zarif olmadığı için çiçekçilik sektöründe pek kullanılmaz. Dik ve sert yapılıdır.
Doğada hem toprak bitkisi olarak hem ağaçlar üstünde epifit olarak yaşarlar. Yapraklar yaşadığı şartlara göre 20cm gibi küçük kalabilir, 2,5 metreye kadar uzayabilir.Aşk merdiveni türleri çiçeksiz bitkilerdendirler. Asla çiçek açmazlar tohum vermezler. Tohum diyebileceğimiz organları aşk merdiveni yaprakçıklarının arka yüzünde gelişir. Bunları görebilirsiniz. Nokta nokta guruplar halindeki taneler çok küçük olur. Çimlendirmek mümkün ama zor. Uğraşmaya değmez zira çimlenseler bile büyütmek daha da zor bir iş.
Aşk merdiveni bitkilerinde yapraklar upuzun ince saplara sahip, o saplarda çok yaprakçıklı haldedir. Yaprak saplarının kenarlarında küçük yaprakçıklar dizilidir. Dallanmaz, gövde geliştirmez. Her bir yaprak kökten çıkar uzar gider.
Kök yapıları ince saçak kök olup köklerde rasgele fındık kadar yumrular oluşturur. Bitki yaşlandıkça metal kablo gibi çok sert ve biraz kalınca kökler çıkarır. Yumrular sadece su ve besin deposu amaçlıdır. Filizlenme, çoğalma gibi işlevleri yoktur.
Kışa dayanıklılığı -7C derecedir. Soğukta tüm yapraklar kurusa bile ilkbaharda hızla yeniden yeşerirler.
Aşk Merdiveni evlerde yetiştirilmesi
Aşağıdaki bilgiler en iyi gelişimin sağlanması içindir. Daha elverişsiz bakımda da yetiştirebilmek mümkün olabilir.
Sevdiği ortam
Nemli hava esintileri olan sıcak yerlerde çok hızlı gelişirler. Aşk merdiveninin hem güneşe hem gölgeye tam uyum sağlayabilme özellikleri var. En iyisi sabah veya akşam güneşi alabilen, gündüz boyu kuvvetli aydınlık olan bir yerde tutmaktır: O zaman daha tatlı yeşil olacağı gibi yaprakları daha geniş gelişir. Yani öğle civarı güneşinden koruyun ama tam gölgede de bırakmayın. Hızlı gelişimi esintilerin sıklığına bağlıdır.
Havası kuru memleketlerde sıcak günlerde yapraklarına sık sık su püskürtmelisiniz. İstanbulda hiç gerekmez. Ankarada da gerekeceğini pek sanmıyorum.
Ben evde yaz boyunca hava cereyanında tutuyorum. Şişli’nin havası fazla nemli. Nemli esintileri çok seviyor. Hava cereyanından zarar görmüyor bilakis hayat buluyor. Yaz boyunca balkonda / bahçede tutabilirsiniz. Söylentilere aldırmayın yoğun nemli havaya çok da ihtiyacı yok. Hele esintisiz nemlilik çürütür.
Toprak
Humuslu ve yüksek besleyici toprak ister. Humuslu olması şart. Besleyiciliğini düzenli besin vermekle sağlayabilirsiniz. Toprağı aynı zamanda suyu derhal süzdürür yapıda olmalı. Üç ayrı toprak karışımı formülü:
a) 5 ölçü doğal humuslu gerçek toprak + 1 ölçü kuvars kumu + 1 ölçü ince taneli ponza taşı.
b) 4 ölçü doğal humuslu gerçek toprak + 1 ölçü kuvars kumu + 1 ölçü perlit.
c) 3 ölçü humus katkılı poşet toprak + 1 ölçü kuvars kumu.
Sulama ve yıkama
Yukardaki gibi fazlaca süzek toprak hazırladığınız takdirde ve yeri çok iyi esintili olacaksa yaz boyunca her gün, hatta sabah akşam sulayın. Aşk merdiveni bu usulü çok seviyor. Su çok miktarda olacak. Saksı alt deliklerinden bolca su akıp gidecek miktarda (sadece besinli su ile sularken az su dökün). İlkbahar ve sonbaharda iki-üç günde bir sulama yeter. Kışın haftada bir veya iki defa.
Yukardaki toprak ve sulamayı aynen yaparsanız (yeri esintili olduğu takdirde) ne kadar hızlı büyüyüp çoğalarak devleştiğini görür şaşırırsınız. Besin/gübre de vermek lazım elbette.
Ara sıra banyoya götürüp duşun altında güzelce yıkayıp tozlarından arındırın. Sonra silkeleyin yapraklar yapışık kalıp fazla eğik pozisyona alışmasınlar.
Besin verme
Her üç sulamada bir besinli su ile sulayın. Çiçekcoşturan, Vilmorin, Genta vb. markalardan ev çiçekleri için özel yapılmış ‘genel amaçlı’ bitki besini bu tür sık beslemeye uygun hafif dozajlıdır. Kışın güneş ve esinti alabiliyorsa ve yaprak sağlığı bozulmamışsa besin vermeye daha az sıklıkta devam edin ki güç toplasın.
Saksı
Derinlik önemli değil. 8cm derinlik başlangıç için yeterli. Güçlendikçe derinlik arttırılabilir. Fazlası boşa toprak ısrafı olur. Aşk merdiveni saksısı yayvan, geniş olmalı. Yeni bir saksıya aktaracağınız zaman eski saksısına göre kenarlardan 5 parmak kadar daha geniş saksıya aktarın. Yani genişlik 20cm idiyse, sonraki saksısının genişliği 30cm olacak. Bu sayede aşk merdiveniniz rahatça serpilir. Birkaç ayda saksıda boş yer kalmaz.
Saksı değiştirme zamanı
Sadece ilkbaharda yapalısınız. Saksısı ne kadar küçük olursa olsun diğer zamanlarda kökleri rahatsız etmeyin. Sonra saksı değişimini ilkbahar başında acilen yapmayın. Bekleyin havalar biraz ısınsın.
Çoğaltma usulleri
Aşk merdiveni yukarda anlattığım şekilde gerektiği gibi yetiştirilirse bir yılda on misli kadar çoğalır. Her ilkbaharda kökten ayırmayla çoğaltabilirsiniz. Ayırmalarda toplu guruplar halinde kökleri topraktan ayrımadan, toprağını dağıtmadan ayırmalısınız. Aşağıda usulleri..
Guruplar halinde ayırmak
En güvenlisi saksıdan kalıp gibi çıkarıp ortadan ikiye bölmektir. Veya çok genişse üçe, dörde bölebilirsiniz. Ayırdığınız bir gurubun saksısı, gurubun hacminin üç misli kadar geniş olmalı.
Tek tek ayırmak
Bu usul biraz riskli. Hiçbirinin tutmama ihtimali yüksek. Tek tek ayırıp dikeceğiniz toprak çok güvenli olmak zorunda (yukardaki karışım formüllerinden ilk ikisi tam güvenlidir). Aşk merdiveni uyku halinde olmamalı. Hava çok serin ya da çok sıcak olmamalı. İlkbahar ortası çok iyi bir zamandır. Plastik çay bardaklarını saksı gibi kullanın. Diplerini delin. Her birine bir tane veya üç dört tane dikin sulayın. Ilık esintili, kuvvetli aydınlık, direkt güneş almayan bir yerde tutun. her gün sulayın, üstlerine öğle vakitlerinde su fısfıslayın. İyi bir gelişim gösterdikten sonra aşk merdiveninin sevdiği toprakla uygun büyüklükteki saksılara dikin.
Sporlarıyla
Tohum diyebileceğimiz sporların çimlenmeleri kolay fakat büyümeleri çok zor. Hiç uğraşmaya değmez. Anlatma zahmetine girmiyorum. Zaten aşk merdiveni toprak yüzeyine uzattığı incecik sürgünleriyle birçok fideler üretir durur. En kolay yolu kökten ayırmayla çoğaltmaktır.
Zararlıları, hastalıkları
1994 yılından beri aşk merdiveni yetiştiririm. Poşet topraklardan başka zararlısına rastlamadım. Kullanacağınız toprağa dikkat edin. Poşet topraklar genellikle ince köklü bitkileri çürütüp öldürüyor. Güvenilir marka toprak bulamazsanız doğal humuslu gerçek toprak bulun. Onu da bulamazsanız toprağı verimli bir tarladan toprak alın ve kuvars kumu ile karıştırın. İnce köklü bitkilere poşet topraklardan daha güvenli olacağı yüzde yüz kesin.